Reactieve jaloezie wordt als de meeste ‘gezonde’ vorm van jaloezie gezien. Je bent jaloers omdat er ook direct een aanleiding voor is en hier reageer je op. Je bent bijvoorbeeld met je vriend(in) op stap en terwijl je terugloopt van een toiletbezoek zie je overduidelijk een flirt ontstaan tussen jouw partner en iemand aan de bar. Of: je komt er via een goede vriend achter dat jouw partner al een tijd een affaire heeft met iemand op het werk. Je zou kunnen zeggen: de jaloerse gevoelens die ontstaan zijn terecht. Het zijn de gevoelens die ontstaan uit het (dreigende) verlies van een liefdespartner. Alhoewel de gevoelens terecht of gegrond zijn, zijn de gedragingen die hieruit voortkomen dit niet altijd.
Bij angstige jaloezie speelt de ‘catastrofe’ met name af in je eigen voorstelling of in het hoofd. Er ontstaan mentale beelden en gedachten van mogelijk ontrouw en als gevolg hiervan wordt de partner angstig, achterdochtig en bezorgd. De angstige jaloerse partner raakt vaak onzeker over zichzelf en de relatie. Daarnaast lukt het vaak niet meer goed om ontspannen in de relatie te staan, waardoor de kwaliteit van de relatie achteruitgaat.
Bij preventieve jaloezie speelt er een vorm van verlatingsangst. De partner stelt alles in staat om ervoor te zorgen dat zijn/haar partner geen overspel pleegt. Dit kan bijvoorbeeld inhouden dat er veel controlegedrag is: controleren van telefoon, e-mail, social media en locatie (GPS). Maar het kan ook verder gaan door jouw partner te claimen en activiteiten te verbieden.
Binnen de literatuur wordt reactieve jaloezie als de ‘gezonde’ vorm van jaloezie gezien. Er is immers een aanleiding voor. Je kan het dan zien op een continuüm (gezond naar ongezond) met als volgorde respectievelijk reactief, preventief, angstig.
Ziekelijke jaloezie zijn gedragingen (en gevoelens) die niet in verhouding staan met de aanleiding én de relatie of de andere partner substantieel en consequent schaden. De jaloerse partner heeft alleen nog maar oog voor informatie in lijn is met de overtuiging die is ontstaan: mijn partner gaat vreemd. Informatie wat daarmee in strijd is wordt niet gezien en/of niet opgeslagen. Dit is een fenomeen wat binnen de psychologie bekend staat als: confirmation bias.
Uiteindelijk ontstaat er hierdoor mogelijk een ‘zelf vervullende voorspelling’ (selffulfilling prophecy): de jaloerse partner is met zijn/haar gedrag zo negatief en verstikkend dat de partner uit de relatie stapt of in de armen van een ander belandt.
